De zorg van de toekomst gaat veranderen en steeds meer regie en verantwoordelijkheid wordt aan de patiënt gegeven. Patiëntenparticipatie gaat hier een grote rol bij spelen, ook bij onze deelnemende huisartsen en wijksamenwerkingsverbanden. Maar wat is dit nu precies en hoe is dit binnen de praktijk of het samenwerkingsverband in te zetten? Onze beleidsmedewerker Antje Kleef zet enkele begrippen op een rij.
In het algemeen praten we over patiëntenparticipatie als we het hebben over de deelname van patiënten, hun naasten en/of patiëntenorganisaties aan:
- wetenschappelijk onderzoek;
- het maken van beleid of onderzoeksagenda;
- het verbeteren van de kwaliteit van zorg;
- het ontwikkelen van beleid of producten.
Dit gebeurt samen met andere partijen zoals dokters, wetenschappers en beleidsmakers. Hiermee kunnen immers de ervaringen en wensen van de patiënten mee worden genomen en daarmee de kwaliteit en effectiviteit worden verhoogd.
Bij patiëntenparticipatie op organisatorisch niveau gaat het om het betrekken van patiënten bij het reilen en zeilen van de organisatie, in dit geval dus het wijksamenwerkingsverband of de praktijk. Het is de gestructureerde inzet om hen te betrekken bij de organisatie, het beleid en/of het zorgaanbod van de organisatie. Dat kan bijvoorbeeld rond incidentele verbeterprojecten, maar ook meer structureel via een klankbordgroep of patiëntenadviesraad. Het gaat dus niet om het betrekken van de patiënt bij de eigen behandeling (individueel niveau).
Patiëntenparticipatie is een manier om patiënten meer invloed te laten uitoefenen op de inhoud en organisatie van de zorg, zodat deze beter aansluit bij hun wensen en behoeften. Daarnaast kan patiëntenparticipatie worden ingezet om de kwaliteit van zorg(processen) te verbeteren.
De beleidsontwikkelingen in de zorg maken patiëntenparticipatie op wijkniveau belangrijk. De gezondheidsproblemen van zelfstandig wonende mensen worden complexer. Ouderen en mensen met beperkingen wonen langer zelfstandig. Ze hebben vaker meerdere chronische ziekten tegelijkertijd en hun gezondheidsproblemen zijn vaak verweven met leefstijl en sociale problemen. Hierdoor komt de ziekte op zich minder centraal, maar de patiënt als geheel, als persoon, meer centraal te staan (persoonsgerichte zorg).
Zelfmanagement en eigen regie spelen tegenwoordig een belangrijke rol: wat kunnen mensen zelf en met behulp van hun sociale netwerk doen om de gevolgen van ziekte te beperken en met de gevolgen om te gaan? Daarom wordt de zorg waar mogelijk dicht bij de mensen georganiseerd, in hun eigen woonomgeving (zorg in de wijk). Zorg en sociaal domein werken op wijkniveau samen om mensen te ondersteunen om zich aan te passen aan hun gezondheidssituatie.
Dat lukt niet zonder patiënten en hun sociale omgeving hier actief bij te betrekken, zowel op individueel als organisatorisch niveau. Participatie van burgers en patiënten kan bovendien helpen om de benodigde samenwerking in de wijk te realiseren en de hulpbronnen in de buurt te activeren. In deze ontwikkelingen past participatie van patiënten en inwoners van de wijk.
Hoewel er veel over de theorie ervan wordt gesproken, verschijnen er steeds vaker en meer concrete voorbeelden van patiëntenparticpatie in de zorg. U kunt bijvoorbeeld denken aan deelname van patiëntenvertegenwoordigers in het ontwikkelteam bij het ontwikkelen van producten zoals richtlijnen, indicatoren, keuzehulpen, digitale diensten en patiënteninformatie. Maar ook het raadplegen van patiënten via interviews, focusgroepen of vragenlijsten voor inbreng om de zorg te verbeteren. Onderstaand cirkeldiagram laat zien op welke manieren patiënten betrokken kunnen worden bij een project of proces.
Onderwerpen voor patiëntenparticipatie kunnen liggen op uiteenlopende terreinen:
De keuze voor een onderwerp hangt samen met de keuze van de groep mensen van wie inbreng gewenst is. Dit kunnen patiënten van de aangesloten praktijken zijn, maar de doelgroep kan ook bestaan uit de bewoners van de wijk. In veel gevallen zal hierbij sprake zijn van overlappende doelgroepen, maar dat hoeft niet altijd. In stedelijke gebieden met meerdere wijken en wijksamenwerkingsverbanden kan het ook zo zijn dat een deel van de wijkbewoners patiënt is bij een praktijk uit een ander wijksamenwerkingsverband.
Binnen de doelgroepen patiënten en/of wijkbewoners kunnen, afhankelijk van de vraagstelling, ook subgroepen worden geselecteerd. Bijvoorbeeld mensen met een (bepaalde) chronische ziekte, mantelzorgers, bepaalde leeftijdscategorieën (ouderen, jongeren) of afkomst (bijv. niet-westerse achtergrond) of woonsituatie (alleenstaanden).
De keuze van de doelgroep kan van invloed zijn op de keuze voor het niveau van participatie en/of methodiek. Bijvoorbeeld: informatieverstrekking aan of raadpleging van jongeren vergt een andere benadering dan ouderen. Voor de werving binnen de gekozen doelgroep kunnen de keuze voor het niveau van participatie en de methodiek van invloed zijn op het profiel en de competenties die van de deelnemers worden gevraagd.
Patiëntenparticipatie kan op verschillende niveaus worden vormgegeven. De verschillende vormen van patiëntenparticipatie kunnen in de vorm van een ladder worden weergegeven: hoe hoger op de participatieladder, des te meer inbreng van patiënten en des te minder van professionals.
Bron tekst en afbeelding: Patiëntenfederatie Nederland
Copyright © 2024 ROHWN, Aan de inhoud van deze site kunnen geen rechten worden ontleend.